Czym jest przedawnienie w prawie cywilnym i gospodarczym?
W stosunkach cywilnych, czyli także w relacjach prawnych o charakterze gospodarczym (np. umowy gospodarcze), podstawowe znaczenie dla przedawnienia mają przepisy Kodeksu cywilnego. Wprawdzie przepisy tej ustawy nie definiują, czym jest przedawnienie, ale wyjaśniają, na czym ono polega
Zgodnie z art. 117 § 2 Kodeksu cywilnego po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Co to znaczy? Otóż jeżeli minie wynikający z przepisów prawa termin przedawnienia (nie można go modyfikować, co wskazuje art. 119 Kodeksu cywilnego), można zasadniczo uwolnić się od odpowiedzialności, właśnie z uwagi na przedawnienie. Warto zapamiętać, że z zarzutu przedawnienia można zrezygnować (zrzec się go), gdy do przedawnienia dojdzie (wcześniejsze zrzeczenie się tego zarzutu będzie nieważne).
Czy można domagać się zapłaty przedawnionego roszczenia?
Zasadniczo tak. Można żądać zapłaty przedawnionego roszczenia, ale dłużnik może go nie spełnić, powołując się właśnie na przedawnienie. Dłużnik musi podnieść zarzut przedawnienia, ponieważ sąd nie rozpatruje przedawnienia z własnej inicjatywy. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku przedawnienia roszczeń przeciwko konsumentom. Z art. 117 § 2[1] Kodeksu cywilnego po upływie przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, ale – jak wynika z art. 117[1] Kodeksu cywilnego w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
Czy można realnie odzyskać przedawnione roszczenie?
Jest na to szansa.. Po pierwsze, zarzut przedawnienia może zostać nieuwzględniony na podstawie art. 5 Kodeksu cywilnego z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Po drugie, nawet jeżeli dług naszego kontrahenta się przedawnił, można potrącić przedawnione roszczenie. Wynika to z art. 502 Kodeksu cywilnego, według którego przedawniona wierzytelność może być potrącona, jeżeli przed upływem terminu przedawnienia mogła być potrącona.
Czy każde roszczenie się przedawnia?
Nie. Przedawnienie dotyczy tylko roszczeń majątkowych. Roszczenia niemajątkowe przedawniają się tylko wtedy, jeżeli zostało to wprost uregulowane w przepisach. Podstawą tego wniosku jest art. 117 § 1 Kodeksu cywilnego. Roszczenia majątkowe to takie roszczenia, których wartość można określić. Tytułem przykładu, takie majątkowe roszczenia to roszczenia o zapłatę ceny, wynagrodzenia, kary umownej, wydanie jakichś rzeczy… W praktyce można stwierdzić, że to w dużej części „nieopłacone faktury”.
Ile wynosi termin przedawnienia?
Przepisy prawne przewidują rożne terminy przedawnienia. Zasadniczo jednak (zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego), jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi :
- 6 (sześć) lat,
- dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz, odsetki) – 3 (trzy) lata,
- dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 (trzy) lata.
Są to ogólne terminy przedawnienia. Oprócz nich przepisy przewidują m.in. następujące szczególne terminy przedawnienia:
- 6 (sześć) lat dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd (ale jeżeli dotyczy to roszczeń okresowych na przyszłość – termin przedawnienia wynosi 3 (trzy) lata)
- 2 (dwa) lata dla roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych
- 1 (jeden) rok dla roszczeń wynikających z umowy przedwstępnej (a gdy dochodzono zawarcia umowy i nie zostanie ono uwzględnione przez sąd – rok od uprawomocnienia się takiego orzeczenia)
- 2 (dwa) lata dla roszczeń wynikających z umowy o dzieło, licząc od dnia wydania dzieła albo (jeżeli nie zostało wydane), od dnia, w którym miało się to stać
Są także roszczenia majątkowe, które się nie przedawniają – przykład: roszczenie o zniesienie współwłasności (art. 220 Kodeksu cywilnego).
Jak liczyć przedawnienie?
Przedawnienie zasadniczo biegnie od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Natomiast bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia (art. 120 Kodeksu cywilnego).
Trzeba zapamiętać pewną szczególną regułę co do ustalenia zakończenia terminu przedawnienia. Otóż zasadniczo koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Nie dotyczy to sytuacji, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż 2 (dwa) lata. Wtedy upływ terminu przedawnienia liczy się na zasadach ogólnych obliczania terminów w prawie cywilnym (art. 110 i nast. Kodeksu cywilnego).
Nadmieniam, że w pewnych sytuacjach bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu, więc może się okazać, że do przedawnienia nie dojdzie. Obecnie zawieszenie nastaje z powodu złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Wówczas po zakończeniu się postępowania termin przedawnienia biegnie dalej, a nie na nowo (!). Czyli jeżeli wniosek o zawezwanie do próby ugodowej został wniesiony miesiąc przed upływem terminu przedawnienia, to po zakończeniu tego postępowania pozostanie tylko miesiąc, zanim roszczenie objęte tym wnioskiem się przedawni (art. 121 pkt 6 Kodeksu cywilnego).
Co zrobić, aby uniknąć przedawnienia?
Według art. 123 Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia przerywa się:
- przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Gdy nastąpi przerwanie biegu przedawnienia, termin przedawnienia liczy się na nowo (a jeżeli przerwanie wiąże się z czynnością w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone).
Oznacza to, że w uniknięciu skutków przedawnienia może pomóc radca prawny albo adwokat. Po analizie sprawy w kancelarii prawnej, prawnik przeanalizuje termin przedawnienia i określi, do kiedy trzeba podjąć określone czynności, w tym złożyć np. pozew o zapłatę niezapłaconej faktury.
- Prosta spółka akcyjna – wady i zalety - 17 marca 2025
- Ochrona dobrego imienia (dóbr osobistych) przedsiębiorcy i spółki - 10 marca 2025
- GPSR: czy zawsze instrukcje i informacje na temat bezpieczeństwa są niezbędne? - 3 marca 2025
