Wstęp
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów ustanawia wobec przedsiębiorców nakazy i zakazy związane z ich działaniami w obrocie gospodarczym. Te prawne nakazy i zakazy dotyczą zarówno prawa konkurencji (praktyk ograniczających konkurencję, koncentracji przedsiębiorstw), jak i konsumenckiego (ochrona zbiorowych interesów konsumentów oraz kontrola postanowień wzorców umownych). O ile zatem adresatami tych nakazów i zakazów są przedsiębiorcy, to także – w pewnych przypadkach – odpowiedzialność za określone przewinienia przedsiębiorcy może ponieść personalnie „osoba zarządzająca”, ponosząc dotkliwą finansowo sankcję.
Kim jest osoba zarządzająca?
Zgodnie z art. 4 pkt 3a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów osoba zarządzająca to kierujący przedsiębiorstwem, w szczególności osoba pełniąca funkcję kierowniczą lub wchodząca w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Przyjęta w ustawie definicja osoby zarządzającej jest dość szeroka zakresowo, ponieważ o tym, kogo można uznać za osobę zarządzającą, nie decyduje podstawa zaangażowania w sprawy spółki ani pozycja, ale faktyczny wpływ na kierowanie jej sprawami. Zgodnie z informacjami publikowanymi przez UOKiK można przyjąć, że za osobę zarządzającą może być uznana osoba, która może wywierać wypływ na zachowanie rynkowe przedsiębiorcy, co do zasady zajmujące najwyższe stanowiska w strukturze organizacyjnej przedsiębiorcy. Ocena, czy dana osoba fizyczna spełnia przesłanki do uznania jej za osobę zarządzającą, jest dokonywana na podstawie indywidualnych okoliczności sprawy. W szczególności do grona takich osób zakwalifikowane mogą zostać:
- osoby wchodzące w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy (np. członek zarządu spółki kapitałowej, spółki partnerskiej lub spółdzielni), które w praktyce kierują przedsiębiorstwem;
- osoby pełniące funkcję kierowniczą, tj. takie, którym powierzono kierowanie przedsiębiorstwem, lecz które nie wchodzą w skład organu zarządzającego, np. dyrektor określonego pionu;
- osoba trzecia, której powierzono prowadzenie spraw spółki osobowej;
- inne osoby kierujące przedsiębiorstwem, tj. osoby mogące faktycznie określać kierunki działania przedsiębiorcy, nie pełniąc formalnie funkcji kierowniczych w strukturze organizacyjnej przedsiębiorcy ani nie zasiadając w organach zarządzających przedsiębiorcy;
- osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą;
- wójt, burmistrz, prezydent miasta lub gminy, starosta, marszałek województwa (gminy, powiaty i województwa w zakresie organizowania lub świadczenia usług użyteczności publicznej są przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy).
Kiedy osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność?
Odpowiedzialność osoby zarządzającej na gruncie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przewidziana jest tylko w kilku przypadkach:
Art. 6a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
W przypadku stwierdzenia naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1–6 ustawy lub w art. 101 ust. 1 lit. a–e Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwanego dalej „TFUE”, odpowiedzialności podlega również osoba zarządzająca, która w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia tych zakazów umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez tego przedsiębiorcę wymienionych zakazów.
Art. 106a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
1. Prezes Urzędu może nałożyć na osobę zarządzającą, o której mowa w art. 6a, karę pieniężną w wysokości do 2 000 000 zł, jeżeli osoba ta umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1-6 ustawy lub w art. 101 ust. 1 lit. a-e TFUE.
2. Nałożenie na osobę zarządzającą kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1, może nastąpić wyłącznie w decyzji, nakładającej na przedsiębiorcę karę pieniężną, o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 1 lub 2.
3. Kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1, nie nakłada się, jeżeli na osobę zarządzającą będącą przedsiębiorcą została nałożona kara pieniężna na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 lub 2 za to samo naruszenie zakazów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1-6 ustawy lub w art. 101 ust. 1 lit. a-e TFUE.
Art. 106b ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
1. Prezes Urzędu nałożyć na osobę zarządzającą karę pieniężną w wysokości do 2 000 000 zł, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia, umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w art. 23a lub art. 24.
2. W przypadku osoby zarządzającej w podmiocie, o którym mowa w ustawach, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, kara pieniężna, o której mowa w ust. 1, może być nałożona w wysokości do 5 000 000 zł.
3. Nałożenie na osobę zarządzającą kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie w decyzji nakładającej na przedsiębiorcę karę pieniężną, o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 3a lub 4.
Z analizy przytoczonych przepisów wynika, że osoba zarządzająca może ponieść odpowiedzialność, gdy:
- przedsiębiorca dopuścił się naruszenia niektórych zakazów określonych w prawie konkurencji (zakaz zawierania porozumień antykonkurencyjnych uregulowanych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów lub Traktatu o funkcjonowaniu UE) lub konsumenckim (zakaz stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów lub stosowania we wzorach umowy postanowień niedozwolonych)
- osoba zarządzająca dopuściła się działania lub zaniechania, a skutkiem tego zachowania jest naruszenie zakazów, jak powyżej
- działanie lub zaniechanie osoby zarządzającej musi wiązać się ze sprawowaniem przez nią funkcji tj. kierowania przedsiębiorstwem (w czasie naruszenia zakazów, jak powyżej)
- działanie lub zaniechanie osoby zarządzającej ma charakter umyślny
Czego może się obawiać osoba zarządzająca?
Jak wynika z przytoczonych wcześniej przepisów Prezes UOKiK (który jest organem właściwym w sprawach konkurencji i konsumentów) może nałożyć na osobę zarządzającą karę pieniężną do wysokości 2 000 000 zł (z jednym wyjątkiem przewidzianym w art. 106b – do 5 000 000 zł).
Nie jest jednak tak, że Prezes UOKiK będzie wymierzał najsurowszy wymiar kary pieniężnej. W tym względzie warto zwrócić uwagę na wydane przez Prezesa UOKiK wyjaśnienia, które przewidują:
- kwoty bazowe (według powagi naruszeń) od 10 000 zł do 300 000 zł,
- mnożniki (stopień wpływu osoby zarządzającej na naruszenie) od 0,15 do 1,25,
- okoliczności obciążające lub łagodzące (mogą powodować podwyższenie albo obniżenie ustalonej według powyżej wskazanych kryteriów kary o nawet 50%),
- okres naruszenia (związany z pełnieniem funkcji) – mnożnik od 0,5 (pół roku lub mniej) do wielokrotności (im więcej lat, tym mnożnik jest wyższy o 1, a gdy naruszenie trwało niepełny rok, ale więcej niż pół roku – 0,5),
- podwyższenie kary o 5% za każde uprzednie naruszenie,
- adekwatność ustalonej według ww. zasad kary do okoliczności sprawy.
Warto jednak zwrócić uwagę, że osoba zarządzająca może skorzystać z programu łagodzenia kar pieniężnych (leniency), gdy zarzucane jest przedsiębiorcy porozumienie antykonkurencyjne.
Dotychczasowa praktyka Prezesa UOKiK
Prezes UOKiK jeszcze niezbyt często sięga po możliwość nałożenia kary pieniężnej na osobę zarządzającą. W przypadku naruszenia prawa konkurencji Prezes UOKiK wydał 30.12.2020 r. decyzję DOK-6/2020, w której wyliczył kary pieniężne dla dwóch osób zarządzających (100 000 zł oraz 200 000 zł), a w jednej z najnowszych decyzji (decyzja z 23.12.2021 r. DOK-8/2021) nałożył karę pieniężną na 8 osób zarządzających w przedziale od 13 125 zł do 495 000 zł. Z kolei 22.12.2021 r. w decyzji RPZ 10/2021 w związku ze stosowaniem praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów Prezes UOKiK nałożył na osobę zarządzającą kary pieniężne w łącznej kwocie 250 000 zł.
Podsumowanie
Osoby kierujące różnymi jednostkami (nie tylko spółkami, ale także podmiotami publicznymi, które mogą być uznane za przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów) muszą mieć świadomość, że w przypadku naruszenia przez zarządzany przez nie podmiot przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, mogą podlegać dotkliwej karze pieniężnej. Warto wdrożyć więc – dla własnego bezpieczeństwa – procedury przeciwdziałające tego rodzaju praktykom.
- Radca prawny i adwokat – co ich łączy, co ich dzieli? - 24 stycznia 2022
- Odpowiedzialność osoby zarządzającej: prawo konkurencji i konsumenckie - 21 stycznia 2022
- Życzenia - 22 grudnia 2021